Tổng quan về tổ chức và thành lậpTòa án chuyên biệt SHTT ở Việt Nam

Việc tổ chức và thành lập Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt Sở hữu trí tuệ (SHTT) (sau đây gọi tắt là Tòa án chuyên biệt SHTT) là tòa án chuyên trách để giải quyết các vụ án liên quan đến tranh chấp về SHTT,được quy định tại Điều 4.1.đ của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (Luật số 34/2024/QH15 ngày 24/6/2024, sau đây gọi tắt là Luật nếu không có chú giải thêm) được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2025.

Đây là bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ và thực thi quyền SHTT. Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định rằng khởi kiện ra tòa án là một trong những quyền tự vệ mà chủ sở hữu quyền SHTT có thể áp dụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (Điều 198 Luật SHTT). Do sự thiếu vắng tòa án chuyên biệt, cùng với sự hạn chế nhất định về cả kiến thức và kinh nghiệm thực tế của thẩm phán được giao trách nhiệm xét xử nên không ít bản án về tranh chấp SHTT đã không công bằng và thiếu thuyết phục, tỉ lệ bản án bị kháng cáo cao,  xét xử phúc thẩm thường bị kéo dài hơn nữa, chi phí kiện tụng tốn kém vv...Những điều không mong muốn này đã làm nản lòng bên thưa kiện mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cơ hội và hoạt động kinh doanh của các bên liên quan. Bởi vậy, thực tế cho thấy, biện pháp khởi kiện ra tòa hầu như là lựa chọn bất đắc dĩ. Thay vì đó, các bên bị hại thường chọn biện pháp xử lý hành chính. Điểm yếu của biện pháp này là không toàn diện, tính răn đe không cao, không thể yêu cầu bồi thường thiệt hại  và hiệu quả thấp.

Dưới đây là một số điểm chính của Tòa án chuyên biệt SHTT

(i) Thẩm quyền thành lập, giải thể Tòa án chuyên biệt SHTT:

(Điều 4.2.a của Luật)

Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể và quy định về phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án chuyên biệt SHTT.

(ii) Nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án chuyên biệt SHTT

(Điều 62 của Luật)

a) Sơ thẩm vụ việc về SHTT theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự; sơ thẩm vụ án hành chính về SHTT theo quy định của Luật Tố tụng hành chính;

b) Ra quyết định buộc thi hành bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính về SHTT đã có hiệu lực pháp luật theo quy định của luật;

c) Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng theo quy định của pháp luật;

d) Thực hiện việc tổng kết thực tiễn xét xử; đề xuất án lệ;

đ) Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại điểm d và điểm đ khoản 2 Điều 3 của Luật này (cụ thể là:  Phát hiện, kiến nghị về tính hợp hiến, hợp pháp của văn bản quy phạm pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc theo quy định của luật; Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc) ; và nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

(iii) Cơ cấu tổ chức của Tòa án chuyên biệt SHTT

(Điều 63)

Tòa án chuyên biệt SHTT có Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán Tòa án nhân dân, Thẩm tra viên Tòa án, Thư ký Tòa án, công chức khác và người lao động. Thẩm phán Tòa án nhân dân công tác tại Tòa án chuyên biệt có kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm công tác trong lĩnh vực thuộc thẩm quyền xét xử, giải quyết của Tòa án chuyên biệt đó.

(iv) Phúc thẩm,Giám đốc thẩm và tái thẩm vụ việc

(Điều 50.1 và 50.3 của Luật)

Phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án chuyên biệt SHTT chưa có hiệu lực bị kháng cáo hoặc Giám đốc thẩm, tái thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định của Tòa án chuyên biệt SHTT đã có hiệu lực bị kháng nghị thuộc nhiệm vụ quyền hạn của Toà án nhân dân cấp cao

Như vậy, sau nhiều năm chờ đợi  đã có  cơ sở pháp lý để ra đời Tòa án chuyên biệt SHTT ở Việt Nam. Cũng không thể để muộn hơn nữa vì Việt Nam đã và đang tham gia nhiều Tổ chức thương mại quốc tế /Hiệp định thương mại tự do như WTO, EVFTA, CPTPP, RCEP…phải có nghĩa vụ đáp ứng các yêu cầu về bảo hộ quyền SHTT mà nó đòi hỏi.

Tuy nhiên, với hiện trạng hệ thống toà án Việt Nam đang thiếu hụt cả về cơ sở vật chất lẫn chất lượng và số lượng đội ngũ thẩm phán thì việc đưa Tòa án chuyên biệt SHTT vào hoạt động sớm đang là một thách thức. Hiện tại (tháng 6/2025) vẫn chưa ghi nhận Tòa án chuyên biệt SHTT nào được thành lập và đi vào hoạt động.

Bởi vậy, tại điểm 5, Điều 152. Quy định chuyển tiếp, Luật quy định “Các Tòa án tiếp tục thực hiện thẩm quyền xét xử sơ thẩm, giải quyết vụ việc về SHTT cho tới khi các Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt SHTT được thành lập và hoạt động theo quy định của luật”. Có nghĩa là các tranh chấp về quyền SHTT ở Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục được giải quyết trong một thời gian nữa tại Tòa án nhân dân cấp quận/huyện, tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương. Nếu vụ việc có yếu tố nước ngoài hoặc liên quan đến kinh doanh thương mại, thẩm quyền xét xử sẽ thuộc về Tòa án nhân dân cấp tỉnh. /.