Tóm lược về Lạm dụng quyền Nhãn hiệu

1. Khái niệm chung

Lạm dụng quyền nhãn hiệu (abuse of TM rights) là việc chủ sở hữu hoặc người được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu khai thác quyền của mình vượt quá giới hạn pháp luật cho phép, nhằm mục đích hạn chế cạnh tranh hoặc gây thiệt hại bất hợp lý cho bên khác. Quyền SHTT không phải là quyền tuyệt đối vô hạn, mà phải được sử dụng phù hợp với mục tiêu bảo hộ, tôn trọng lợi ích công cộng và không được lạm dụng để ngăn cản các hoạt động thương mại hợp pháp.

2. Các dạng lạm dụng quyền nhãn hiệu thường gặp

a) Ngăn cản sử dụng hợp pháp (cản trở fair use)

Cố tình khởi kiện hoặc đe dọa kiện các doanh nghiệp dùng từ ngữ mô tả hoặc tên thương hiệu chỉ định hợp pháp. Ví dụ: Chủ sở hữu nhãn hiệu 'Sun Fresh' kiện cửa hàng ghi 'Fresh orange juice' dù cách dùng này không xâm phạm.

b) Đăng ký hoặc duy trì nhãn hiệu với mục đích bao vây

Đăng ký hàng loạt nhãn hiệu tương tự của đối thủ hoặc nhãn hiệu mô tả phổ biến để chặn đường đăng ký, hoặc gia hạn nhãn hiệu nhưng không sử dụng thật sự chỉ nhằm giữ quyền ngăn cản.

c) Lạm dụng trong hợp đồng li-xăng

Ép buộc điều khoản hạn chế thương mại trái luật, như buộc bên nhận li-xăng không được kinh doanh sản phẩm cạnh tranh, hoặc áp đặt giá bán lại không hợp lý.

d) Kéo dài độc quyền bằng tái định vị thương hiệu (rebranding)[1]

Đăng ký biến thể mới của nhãn hiệu để duy trì hiệu ứng độc quyền khi nhãn hiệu ban đầu sắp hết thời hạn bảo hộ, gây cản trở việc dùng thuật ngữ đã trở thành phổ biến.

e) Giả [vờ] khởi kiện (sham litigation)

Sử dụng kiện tụng như công cụ quan hệ công chúng (PR) trong marketing và truyền thông, hoặc đe dọa, dù biết rõ vụ việc không có căn cứ pháp lý.

3. Pháp luật quốc tế và cơ chế xử lý

Quốc tế

TRIPS - Điều 8.2: Các thành viên có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn lạm dụng quyền SHTT gây tác động bất lợi đến thương mại hoặc cạnh tranh.
Mỹ/EU: Luật cạnh tranh xử lý các trường hợp trademark bullying[2], lạm dụng vị trí thống lĩnh.

Việt Nam

(1) Luật SHTT:

 - Điều 7.2: Việc thực hiện quyền SHTT không được lạm dụng để gây hạn chế cạnh tranh.
- Điều 125.2, 125.3: Chủ sở hữu không được quyền cấm các hành vi sử dụng trung thực.
(2) Luật Cạnh tranh 2018, Điều 27: Cấm hành vi lợi dụng quyền SHTT để hạn chế cạnh tranh nếu ở vị trí thống lĩnh hoặc độc quyền.

4. Cách nhận diện và xử lý

Tiêu chí nhận diện: Hành vi vượt quá mục tiêu bảo hộ nhãn hiệu, nhằm chặn đối thủ hợp pháp.
Công cụ xử lý: Khiếu nại/hủy bỏ nhãn hiệu, khiếu nại cạnh tranh, phản tố trong vụ kiện SHTT.

5. Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Tập đoàn cà phê sở hữu 'Mountain Coffee' kiện cửa hàng nhỏ vì dùng 'fresh coffee from the mountain', dù chỉ mô tả nguồn gốc.
Ví dụ 2: Doanh nghiệp A sở hữu 'Blue Drop' nhưng không kinh doanh, vẫn gia hạn và ngăn doanh nghiệp B tung sản phẩm 'Drop of Blue'.

6. Bảng so sánh Việt Nam – Mỹ – EU