Liệu sáng chế do AI tạo ra có được bảo hộ? – Phân tích vụ Thaler với DABUS
Cuộc tranh luận về trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI) và sở hữu trí tuệ (Intellectual Property - IP) đang trở thành tâm điểm chú ý từ nhiều khu vực pháp lý liên quan đến đơn xin cấp bằng sáng chế của Tiến sĩ Stephen Thaler cho các sáng chế do AI tạo ra.
I. Bối cảnh vụ việc
Nguyên đơn , Tiến sĩ Stephen Thaler, là một nhà sáng chế người Mỹ đã đã tạo ra một thiết bị AI mà ông gọi là "Thiết bị Khởi động Tự động của Nhận thức Thống nhất" (Device for Autonomous Bootstrapping of Unified Sentience - DABUS). Ông Thaler đã nộp đơn xin cấp bằng sáng chế tại nhiều quốc gia, khai báo rằng “người sáng chế” là DABUS có khả năng tự tạo ra các ý tưởng sáng tạo mà không có sự can thiệp trực tiếp của con người.
Cụ thể , có hai sáng chế do DABUS[1] tạo ra là
- Một thùng đựng thực phẩm với thiết kế hình xoắn có khả năng cách nhiệt tối ưu.
- Một đèn tín hiệu nhấp nháy theo dạng sóng độc đáo để thu hút sự chú ý trong tình huống khẩn cấp.
II. Tranh chấp pháp lý: AI có được xem là nhà sáng chế?
Thaler lập luận rằng DABUS đã thực sự tạo ra các sáng chế và do đó nên được công nhận là “nhà “nhà sáng chế”. Ông không yêu cầu DABUS là chủ sở hữu quyền sáng chế, mà đề xuất rằng người sở hữu hệ thống AI [là Thaler] sẽ là chủ thể sở hữu hợp pháp.
Các quốc gia và kết quả xử lý:
|
Quốc gia/Tổ chức |
Kết quả |
Lý do chính |
|
Mỹ (USPTO) |
Từ chối |
Chỉ con người mới được xem là nhà sáng chế theo luật 35 U.S.C. §100(f). |
|
Châu Âu (EPO, EUIPO) |
Từ chối |
Chỉ công dân tự nhiên mới là chủ thể của quyền SHTT (Article 81 and Rule 19(1) of the European Patent Convention (EPC).[17]. |
|
Anh (UKIPO) |
Từ chối |
AI không phải là 'người' theo định nghĩa của luật sáng chế. |
|
Nam Phi |
Chấp nhận |
Không yêu cầu sáng chế phải do con người tạo ra. |
|
Úc |
Từ chối (sau kháng cáo) |
Tòa sơ thẩm chấp thuận, nhưng Tòa liên bang bác bỏ sau đó. |
|
New Zealand |
Từ chối |
Chỉ con người mới có thể là người sáng chế. |
III. Lập luận pháp lý của các Bên
• Ông Thaler cho rằng việc không công nhận AI là nhà sáng chế sẽ khiến nhiều sáng tạo có giá trị không được bảo hộ, gây thiệt hại cho hệ thống đổi mới toàn cầu.
• Các cơ quan SHTT từ chối với lý do: luật hiện hành yêu cầu nhà sáng chế phải là con người (natural person/a human), đồng thời AI không thể thực hiện các nghĩa vụ pháp lý như ký đơn, chuyển nhượng, chịu trách nhiệm pháp lý.
IV. Tác động đối với hệ thống SHTT toàn cầu
- Vụ việc đặt ra vấn đề pháp lý quan trọng: liệu hệ thống luật SHTT có cần sửa đổi để thích ứng với thời đại sáng tạo bởi AI?
- Hiện tại, AI không thể là nhà sáng chế trong đa số hệ thống pháp luật, nhưng vai trò của người điều khiển hoặc lập trình AI đang được chú ý như là người được hưởng quyền.
- Nhiều học giả và tổ chức đã đề xuất khung pháp lý riêng cho “AI-generated inventions”, bao gồm định danh sáng chế AI và cơ chế chuyển giao quyền.
V. Kết Luận
Vụ Thaler v. DABUS là một cột mốc pháp lý trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, buộc các quốc gia phải đối mặt với câu hỏi chưa từng có: Liệu một hệ thống phi con người có thể tạo ra sáng chế và được pháp luật công nhận hay không? Cho đến nay, đa số hệ thống pháp luật vẫn bảo lưu quan điểm truyền thống, song vụ việc này đã mở ra tiền đề cho các cuộc cải cách luật SHTT trong tương lai gần./.
[1] Ngày 17/10/2018 và 7/11/2018, Thaler đã nộp hai đơn xin cấp bằng sáng chế châu Âu lên Văn phòng Sáng chế châu Âu (EPO). Sáng chế đầu tiên là "Food Container" và thứ hai là "Devices and Methods for Attracting Enhanced Attention."