Về hiện tượng Patent Troll

1. Khái niệm, đặc điểm

1.1. Hiện tượng patent troll

Patent Troll là việc pháp nhân hoặc cá nhân chuyên khởi kiện về bằng sáng chế  để kiếm tiền. Patent Troll  tự gọi mình là chủ sở hữu các bằng các  sáng chế hoặc  người kinh doanh bằng sáng chế (patent dealer) .Ngoài ra các tên gọi khác cũng được áp dụng như ngườikhông hành nghề (non-practicing entity, NPE^), chủ sở hữu sáng chế phi sản xuất (non-manufacturing patentee) hoặc nhà kinh doanh bằng sáng chế (patent marketer), tất cả các tên gọi này chủ yếu áp dụng cho các chủ bằng sáng chế không sản xuất, kinh doanh.

Cách thức hoạt động thường thấy của Patent Troll là, bằng cách này hay cách khác, họ có được quyền sở hữu (thường mua với giá rẻ) rất nhiều bằng sáng chế, nhưng thay vì sản xuất hàng hóa và cung ứng dịch vụ, họ tìm cách bán chúng cho các tập đoàn quan tâm với giá cao ngất ngưởng, nghĩa là, nói một cách đơn giản, họ đang tham gia vào việc “tống tiền” mà không vượt ra ngoài pháp luật. Để làm việc đó họ đợi cho đến khi một nạn nhân tiềm năng bắt đầu phát triển và tung ra các sản phẩm có chứa các yếu tố đã được cấp bằng sáng chế thì đe dọa khởi kiện hoặc ngay lập tức kiện ra tòa, yêu cầu bồi thường cho việc sử dụng trái phép công nghệ của họ và trả tiền bồi thường.

Không như tên gọi, hiện tượng Patent Troll xảy ra cả với các đối tượng SHCN khác như nhãn hiệu,…tại Nga nhiều người đăng ký nhãn hiệu để bán chúng cho các nhà sản xuất thực sự, hoặc để tống tiền các nhà sản xuất bằng cách đe dọa kiện ra tòa để thu hồi tiền phạt.

1.2 Nguyên nhân xuất hiện patent troll.

Tố tụng phức tạp, chi phí cao.

Tại Hoa kỳ chi phí bảo vệ chống lại một vụ kiện vi phạm bằng sáng chế, tính đến năm 2004, thường là 1 triệu đô la trở lên trước khi xét xử và 2,5 triệu đô la cho việc bao cưa ngay cả khi thành công. Ví dụ, vụ Kaspersky Lab chống lại Patent Troll, tuy thắng nhưng chi phí tại tòa án cũng đến  2,5 triệu đô la.Trong các cuộc tranh chấp sáng chế bình thường tại tòa bên bị kiện thường dùng biện pháp phản tố (đặc biệt là đối với các Công ty sở hữu số lượng bằng sáng chế lớn) để chống lại bên khởi kiện nhằm bác bỏ việc bị đòi bồi thường, tuy nhiên biện pháp này đối với  hiện tượng patent troll là vô hiệu vì các bên khởi kiện không thực hiện hoạt động sản xuất, kinh doanh.Bởi vì chi phí và rủi ro cao, các bị cáo có thể giải quyết bằng sự dang xếp với số tiền vài trăm nghìn đô la.Sự không chắc chắn và không thể đoán trước được kết quả của các phiên tòa xét xử bồi thẩm đoàn ở Hoa Kỳ cũng khuyến khích việc dàn xếp.

Quá trình cấp văn bằng bảo hộ

Người ta cũng cho rằng những méo mó trong hoạt động cấp bằng sáng chế, chẳng hạn như những khó khăn do tồn đọng đơn đăng ký  quá trình thẩm định cũng thúc đẩy patent troll.

1.2 Các đặc điểm

Các chủ thể hoạt động patent troll có các đặc điểm sau:

- Thường mua bằng sáng chế từ một công ty phá sản hoặc gặp khó khăn và ngay lập tức khởi kiện một công ty khác.Đơn kiện nêu rằng sản phẩm được sản xuất của Bị đơn vi phạm bằng sáng chế có được;

- Tuy tấn công nhà sản xuất, nhưng chính các công ty này không bao giờ  trở thành Công ty sản xuất.Giấy phép (licence)  cho phép sử dụng  các sáng chế  mà họ cấp cho các chủ thể khác được thể hiện theo các điều khoản định trước làm cho giá  sản phẩm tăng rất cao hàng chục, thậm chí hàng trăm lần;

-Không có cơ sở nghiên cứu hoặc kỹ thuật cần thiết để cải thiện các công nghệ có được, vì vậy toàn bộ công việc của họ được tập trung để tấn công các công ty công nghệ;

- Có thể đăng ký hàng loạt nhãn hiệu bằng cách sử dụng các cụm từ hoặc ký hiệu thường gặp.Mặc dù thực tế không sử dụng các nhãn hiệu này, nhưng họ yêu cầu các khoản thanh toán khổng lồ từ các công ty sử dụng các nhãn hiệu tương tự trong hoạt động kinh doanh .

1.3.Một số vụ việc

 - Tháng 10/1999, tại Nga, bằng sáng chế số 2139818 được cấp cho sáng chế  "Bình thủy tinh", mô tả về nó hoàn toàn tương ứng với một chai thủy tinh thông thường.Chủ sáng chế,Technopolis LLC, đã cố gắng yêu cầu các công ty sản xuất bia và đồ uống không cồn phải mua licence  với số tiền ít nhất là 0,5% lợi nhuận thu được. Sau đó, bằng sáng chế đã bị hủy bỏ theo quyết định của Phòng Giải quyết tranh chấp sáng chế thuộc Cơ quan SHTT Nga[1];

- Năm 2006, Blackberry buộc phải trả cho NTP Inc. 612,5 triệu đô la Mỹ do bị đe dọa bởi lệnh cấm phân phối hàng hóa của họ tại Hoa Kỳ;

- Năm 2008, công ty Minerva Industries của Mỹ đã được cấp bằng sáng chế cho một thiết bị theo mô tả giống điện thoại thông minh và ngay lập tức đệ đơn kiện các nhà sản xuất điện thoại di động lớn: Apple, Nokia, RIM, Sprint, AT&T, HP, Motorola, Helio, HTC, Sony Ericsson, UTStarcomm, Samsung và một số hãng khác.Điều thú vị là các đơn kiện đầu tiên được nộp ngay cả trước khi bằng sáng chế được cấp[2];

- Vào tháng 1/2009, Công ty Information Protection and Authentication of Texas đã đệ đơn kiện Microsoft, Kaspersky Lab, Symantec, Novell, McAfee, AVG, ESET, F-Secure, PC Tools, Sophos, Trend Micro, Comodo và các nhà cung cấp phần mềm diệt vi rút khác dựa vào hai bằng sáng chế số  5.311.591và số 5.412.17 có được do mua lại từ nhà sáng chế Edison Fisher.Vào ngày 18/6/2012,Tòa án Quận Đông của Texas đã ra phán quyết bác bỏ vụ kiện chống lại Kaspersky Lab. 34 Công ty bị đơn còn lại đã chọn ký kết một thỏa thuận thân thiện[3].

1.4 Một số chủ thể patent troll

Theo  Business Insider (2012), căn cứ theo số lượng bằng sáng chế được sở hữu thì cáccông ty “thành danh” về patent troll có thể kể ra là Intellectual Ventures (hơn 10.000), Round Rock Research LLC (3.500), Rockstar Consortium LLC (3.500), Interdigital (3000), WARF (2.500), Rambus (1.600), Tessera Technologies Inc. (1.400), Acacia Technologies (1.300)[4].

2. Ảnh hưởng của patent troll.

- Patent trolltìm kiếm nạn nhân trong số các công ty có thể bị cáo buộc liên quan đến việc vi phạm quyền SHCN của họ. Sau đó, tống tiền với các vụ kiện đòi bồi thường rất lớn và quấy rối doanh nghiệp bằng các thủ tục pháp lý.Hậu quả là nếu một công ty đại chúng bị tấn công, thì cổ phiếu của nó có khả năng giảm;Nếu đối thủ là một doanh nhân, các đối tác và khách hàng có thể quay lưng lại .Sau đó, toàn bộ xã hội có thể phải chịu đựng theo dây chuyền, đặc biệt là các tầng lớp dân cư không được bảo vệ nhất.Ví dụ  năm 2015, tại Hoa Kỳ, Turing Pharmaceuticals, sau khi mua lại quyền đối với một loại thuốc dùng để điều trị các bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng, đã buộc các nhà sản xuất phải tăng giá một gói thuốc từ 13,50 đô la lên 750 đô la[5].

3.Patent Troll  tại các nước và biện pháp phòng chống .

- Hiện tượng Patent Troll ở châu Âu ít phổ biến hơn so với ở Hoa Kỳ, nơi có rất nhiều vụ kiện tụng và với bất kỳ lý do gì. Ở Hoa kỳ , trong các tranh chấp bằng sáng chế, các bên thua  chỉ chịu rủi ro về phí luật sư, trong khi ở châu Âu, trong các thủ tục tố tụng như vậy, bên thua phải trả mọi chi phí. Do đó, ở châu Âu có ít vụ kiện tụng hơn và những kẻ muốn kiếm tiền cũng phải thận trọng hơn trong kế hoạch của mình.

Tại Nga cũng có thể có điều kiện cho hiện tượng patent troll phát triển vì Tòa án Quyền sở hữu trí tuệ vẫn chưa công nhận hoạt động patent troll là hành vi lạm dụng quyền, mà xem nó như một loại hoạt động kinh tế thông thường.Đối với nhãn hiệu, Công ty Heineken cho  rằng việc tăng cường bảo hộ nhãn hiệu được thực hiện chủ yếu bằng cách nộp đơn đăng ký nhãn hiệu bằng chữ và các nhãn hiệu kết hợp. Theo bà Tatyana Odabashyan, Giám đốc Pháp lý của Heineken ở Nga mọi nhãn  hiệu nên phấn đấu để có được vị thế của một nhãn hiệu nổi tiếng, điều này là vô cùng khó khăn, nhưng mở rộng đáng kể các biện pháp bảo hộ.

Tại Hoa Kỳ, trong năm 2011, các tổ chức kinh doanh của Hoa Kỳ phải gánh chịu 29 tỷ đô la chi phí trực tiếp vì patent troll.Từ năm 2009 đến giữa năm 2013, Apple Inc. là bị đơn trong 171 vụ kiện do các NPE đưa ra, tiếp theo là Hewlett-Packard (137), Samsung (133), AT&T (127) và Dell (122).  Vào năm 2005, Patent troll đã kiện 800 công ty nhỏ (những công ty có doanh thu hàng năm dưới 100 triệu đô la), con số tăng lên gần 2.900 công ty như vậy vào năm 2011; chi phí  trung bình hàng năm của bị đơn là 10,3 triệu đô la.

Trước ảnh hưởng tiêu cực của hiện tượng patent troll đã có một số biện pháp như sau :

+ Chính quyền Liên bang :

Vào ngày 4 tháng 6 năm 2013, Tổng thống Obama đã đề cập đến patent troll và chỉ đạo Cơ quan sáng chế và nhãn hiệu Hoa Kỳ (USPTO) thực hiện năm hành động mới để giúp ngăn chặn sự gia tăng các vụ kiện vi phạm bằng sáng chế . Tổng thống ra lệnh cho USPTO yêu cầu các công ty phải nêu rõ và  chính xác: bằng sáng chế của họ bao gồm những gì và nó đang bị vi phạm như thế nào.

USPTO sẽ thắt chặt việc thẩm định các yêu cầu bảo hộ  sáng chế có vẻ quá rộng ,  nhằm mục đích hạn chế các vụ kiện vi phạm bằng sáng chế đối với người tiêu dùng và chủ doanh nghiệp nhỏ đang sử dụng công nghệ đã có sẵn/off-the-shelf technology/готовая технология.

Vào năm 2015, 45% trong tổng số các trường hợp tranh chấp  sáng chế ở Hoa Kỳ được nộp tại Quận phía Đông của Texas, và 28% trong số tất cả các vụ việc  đã được nộp trước James Rodney Gilstrap, một chánh án  nổi tiếng là ủng hộ nguyên đơn[6] .Tuy nhiên hiện tượng này đã chấm dứt vì vào tháng 5 năm 2017,Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã nhất trí phán quyết trong vụ TC Heartland LLC vs. Kraft Foods Group Brands LLC rằng các trường hợp kiện tụng bằng sáng chế phải được xét xử ở tiểu bang mà bị đơn được hoạt động,chấm dứt quyền tùy chọn nơi khởi kiện của  nguyên đơn.

+ Chính quyền bang

Vào tháng 8 năm 2013, Bộ trưởng Tư pháp của bang Nebraska đã gửi cảnh báo đến một công ty hoạt động patent troll, khẳng định rằng việc gửi các yêu cầu cấp licence phù phiếm cho các doanh nghiệp Nebraska có thể cấu thành hành vi kinh doanh không công bằng và lừa đảo và vi phạm luật cạnh tranh không lành mạnh của Nebraska.

Vào năm 2013, Tổng chưởng lý của bang Minnesota đã có được một quyết định  cấm MPHJ Technology Investments LLC tiếp tục chiến dịch cấp licence của mình, Minnesota được cho là tiểu bang đầu tiên đạt được quyết định như vậy….

+ Công ty

Các Công ty có thể thực hiện một loạt biên pháp như: tra cứu để phát hiện các đơn đăng ký có thê đe dọa đến các quá trình sản xuất mà kết quả có thể dẫn đến việc mua lại một số sáng chế có liên quan; phản đối việc cấp văn bằng bảo hộ  (châu Âu) hoặc đề nghị xét  nghiệm lại (Hoa Kỳ) ; đề nghị hủy bỏ hiệu lực bằng sáng chế có liên quan; hoặc sử dụng  bảo hiểm về xâm phạm sáng chế…

4.Về hiện trạng tại Việt Nam.
4.1 Vụ việc
- Vụ xâm phạm bằng sáng chế “Phương pháp sản xuất mì ăn liền tại Nga”[7] 
Xét về dấu hiệu thì vụ việc “Vụ xâm phạm bằng sáng chế phương pháp sản xuất mì ăn liền tại Nga” tuy xuất hiện từ hơn 20 năm trước nhưng  đúng là một trường hợp patent troll điển hình: chủ bằng sáng chế  được bảo hộ không phải là  nhà sản xuất hoặc đơn vị nghiên cứu, thực hiện  đăng ký bảo hộ sán chế  chỉ nhằm mục đích đòi tiền từ các nhà sản xuất đã sử dụng thiết bị nhập khẩu từ Việt Nam thông qua kiện tụng, giải pháp sản xuất mì ăn liền được được bảo hộ là sáng chế cũng bao gồm những nội dung thông thường trong hoạt động sản xuất  mà các nhà kinh doanh mì ăn liền đã biết và thường xuyên sử dụng tại Việt Nam  và xuất khâu sang Nga, có thể coi đây là dạng công nghệ đã có sẵn / off-the-shelf technology/готовая технология.

- Patent troll có mối liên hệ chặt chẽ với hiện tượng lạm dụng quyền SHTT, cạnh tranh không trung thực, hiện tượng này tại Việt Nam tương đối phổ biến đối với nhãn hiệu  và có những vụ việc mang dấu hiệu paent troll rõ ràng, dưới đây là một ví dụ:

Vụ tranh chấp nhãn hiệu “DESYLOIA” cho dịch vụ khách sạn với nội dung như sau :

Khách sạn “DESYLOIA” tại phố Trần Hưng Đạo , Hà Nội  là một cơ sở  kinh doanh lâu năm và có uy tín tại Hà Nội ( nhãn hiệu được sử dụng là tên riêng của chủ ngôi nhà dùng làm khách sạn), tuy nhiên khách sạn  chưa nộp đơn đăng ký  bảo hộ nhãn hiệu.

Năm 2005 công ty TB - mộtCông ty không hoạt động trong lĩnh vực khách sạn,nhà hàng - đã nộp đơn đăng ký và được cấp GCNĐKNH số 116243bảo hộ nhãn hiệu “DESYLOIA” cho các dịch vụ  khách sạn, nhà hàng, cùng thời điểm đó Công ty này còn nộp đơn xin đăng ký nhãn hiệu “Bảo Sơn” cho lĩnh vực khách sạn nhưng bị phản đối.Sau khi có quyền sở hữu GCNĐKNH Công ty TB đã yêu cầu xử lý khách sạn “DESYLOIA” vì xâm phạm quyềnnhãn hiệuvà sau đó phía Khách sạn “DESYLOIA” đã thực hiện thủ tục đề nghị hủy bỏ hiệu lực GCNĐKNH số 116243bảo hộ nhãn hiệu “DESYLOIA” của phía Công ty TB và được Tòa án chấp nhận[8] (8).

Nhận xét : Các vụ việc trên cho thấy các chủ thể đăng ký SHCN không thực hiện việc sử dụng đối tượng SHCN được bảo hộ  mà chỉ quan tâm tới việc khởi kiện nhằm lấy tiền từ những chủ thể đang  sử dụng đối tượng SHCN có liên quan.Đó chính là đặc điểm của hiện tượng patent troll, cùng với đó còn có  đăng ký nhãn hiệu đã biết của người khác, gây nhầm lẫn về xuất xứ thì đó là biểu hiện của hiện tượng không trung thực trong đăng ký nhãn hiệu .

4.2 Quy định pháp luật

Hiện tượng patent troll chưa được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam nhưng các biện pháp chống lại hành vi lạm dụng quyền SHCN đã được quy định, đó là do Mục 15, Khoản 74, Điều 18 của Hiệp định Đối tác toàn diện xuyên Thái bình dương (CPTPP) quy định :

Mỗi Bên bảo đảm rằng cơ quan tư pháp của mình có thẩm quyền yêu cầu một bên, mà theo yêu cầu của bên này các biện pháp được thực hiện và đã làm dụng thủ tục thực thi quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm quyền đối với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, sáng chế, quyền tác giả và quyền liên quan và kiểu dáng công nghiệp, phải đền bù thỏa đáng cho bên bị áp dụng hoặc bị cản trở một cách sai trái cho những thiệt hại đã phải chịu do việc lạm dụng đó. Cơ quan tư pháp cũng phải có thẩm quyền quyết định buộc nguyên đơn trả cho bị đơn các chi phí, bao gồm cả phí luật sư hợp lý.

Để thực hiện quy định này ngày 14.6.2019 Quốc hội đã ban hành Luật số 42/2019/QH14 theo đó Điều 198 Luật Sở hữu trí tuệ đã được bổ sung các khoản 4 và 5, như sau :

 4. Tổ chức, cá nhân là bị đơn trong vụ kiện xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, nếu được Tòa án kết luận là không thực hiện hành vi xâm phạm có quyền yêu cầu Tòa án buộc nguyên đơn thanh toán cho mình chi phí hợp lý để thuê luật sư hoặc các chi phí khác theo quy định của pháp luật.

5. Tổ chức, cá nhân lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ mà gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân khác thì tổ chức, cá nhân bị thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án buộc bên lạm dụng thủ tục đó phải bồi thường cho những thiệt hại do việc lạm dụng gây ra, trong đó bao gồm chi phí hợp lý để thuê luật sư. Hành vi lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ bao gồm hành vi cố ý vượt quá phạm vi hoặc mục tiêu của thủ tục này.

Như vậy mặc dù hiện tượng patent troll chưa xảy ra phổ biến tại Việt Nam nhưng quy định pháp luật về SHTT của Việt Nam đã có các điều khoản có thể áp dụng để hạn chế hiện tượng này.Ngoài quy định được bổ sung vừa nêu thì  các bên có liên quan vẫn có thể đề nghị áp dụng các thủ tục chấm dứt, huỷ bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ theo các quy định tại Điều 95, 96 Luật SHTT hoặc đề nghị để Cơ quan chức năng đình chỉ việc thực thi quyền SHCN được quy định tại Điều 27 và 29 Nghị định số 99/2013/NĐ-CP  về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực SHCN.

Nguồn: 

1.Патентный тролль https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D1%8C 

2. «Патентные тролли» атаковали российский бизнес 
https://www.rbc.ru/spb_sz/24/09/2018/5ba8da2d9a794799c9f849a7 
3. Кто такие патентные тролли и как с ними бороться 
https://vc.ru/legal/145327-kto-takie-patentnye-trolli-i-kak-s-nimi-borotsya 
4. Patent troll 
https://en.wikipedia.org/wiki/Patent_troll

---------------------------