Bảo hộ Trade Dress và chế tài Passing off tại Việt Nam

Trade dress trong ngôn ngữ luật quốc tế là hình ảnh thương mại tổng thể (nhìn thấy hoặc cảm thấy được) của một sản phẩm hoặc dịch vụ để chỉ ra hoặc xác định nguồn gốc của một sản phẩm hoặc dịch vụ và để phân biệt với sản phẩm hoặc dịch vụ của người khác.

Như vậy khái niệm Trade dress khá rộng, nó có thể bao gổm kiểu dáng hoặc hình thể của một sản phẩm, nhãn hàng hay bao gói của hàng hóa, trang trí hay cách bố cục của nơi cung cấp dịch vụ. Trade dress có thể cấu tạo từ các yếu tố như tỷ lệ kích thước, hình dạng, màu sắc, bố cục… với điều kiện là chúng không mang tính chức năng.

Việc bảo hộ pháp lý cho Trade dress của hàng hóa và dịch vụ tùy thuộc theo từng quốc gia. Luật nhãn hiệu Hoa Kỳ (Lanham Trademark Act) quy định Trade dress có thể được bảo hộ bằng cách đăng ký tương tự như đăng ký nhãn hiệu hoặc theo luật án lệ (quyền bảo hộ đạt được thông qua việc sử dụng trong thương mại). Tại Anh, Trade dress được bảo hộ thông qua Luật về Passing off. Còn ở  hầu hết các nước còn lại, Trade dress chỉ được bảo hộ bằng việc đăng ký như một nhãn hiệu (nếu đạt tiêu chuẩn quy định) và được bảo hộ cụ thể thông qua việc kiện tụng về một hành vi làm hàng giả hay hàng nhái (Passing off).  Ngoài ra, các quy định pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh cũng là cơ sở pháp lý bổ sung hữu hiệu cho việc bảo hộ Trade dress trong trường hợp Trade Dress không hoặc không được đăng ký.

Passing off, tại một số nước theo luật án lệ (common law), là một lỗi dân sự (tort) được sử dụng nhằm bảo vệ quyền cho các nhãn hiệu không được đăng ký. Luật về Passing off ngăn cản việc một thương nhân (trader) giả danh (misrepresenting) hàng hóa hoặc dịch vụ của một thương nhân khác, cũng như ngăn cản một thương nhân đưa ra thị trường hàng hóa hoặc dịch vụ tưởng như có sự liên kết hoặc liên quan với một doanh nhân khác nhưng trong thực tế không đúng như vậy. Quy định về Passing off cũng chống lại việc một doanh nghiệp sử dụng các trình bày hay thông tin về người nổi tiếng trên hàng hóa hoặc dịch vụ như thể hàng hóa hoặc dịch vụ đó có quan hệ hay được bảo chứng bằng nhân vật nổi tiếng nhưng trong thực tế không có điều đó.

Như vậy, có thể thấy cách quy định về Passing off có quan hệ mật thiết với việc bảo hộ Trade dress và như một trong những chế tài quan trọng để bảo hộ đối tượng này. Để thực hiện một vụ kiện về Passing off, bên khởi kiện phải hội đủ các chứng cứ sau đây:

- Uy tín đối với hàng hóa hoặc dịch vụ của mình, cũng như hình ảnh bên ngoài hay các yếu tố khác của sản phẩm hoặc dịch vụ có khả năng chỉ ra nguồn gốc của chúng và phân biệt với sản phẩm hoặc dịch vụ của người khác.

- Tồn tại sự trình bày, hoặc mô tả sai sự thật (misrepresentation) nhằm làm người tiêu dùng tin rằng sản phẩm hoặc dịch vụ của bên bị kiện chính là hoặc có sự liên hệ nào đó với hàng hóa hoặc dịch vụ của bên khởi kiện.

- Có sự tổn hại đến uy tín (goodwill) và thiệt hại khác cho bên khởi kiện.

Luật pháp Việt Nam nói chung và Luật Sở hữu trí tuệ nói riêng không có định nghĩa cũng như quy định cụ thể việc bảo hộ Trade dress và chế tài Passing off. Tuy nhiên, xét về bản chất pháp lý, luật pháp của Việt Nam cũng có các quy định điều chỉnh các đối tượng đó.

Trước  tiên, có thể thấy tại Việt Nam Trade dress có thể được bảo hộ như các đối tượng sau theo Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi 2009).

Bảo hộ như một nhãn hiệu: Nếu Trade dress là một trình bày hình họa hay hình dáng của bao gói sản phẩm hay bản thân sản phẩm, hay một tập hợp màu sắc có khả năng phân biệt theo quy định tại Điều 72 Luật Sở hữu trí tuệ thì có thể được chấp nhận đăng ký bảo hộ như một nhãn hiệu, do Luật Sở hữu trí tuệ quy định một nhãn hiệu có thể là một dấu hiệu ba chiều, hình ảnh hoặc tập hợp các màu sắc.

Bảo hộ như một kiểu dáng công nghiệp: Nếu Trade Dress là một bao bì hay hình dáng của sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn bảo hộ là một kiểu dáng công nghiệp được quy định tại Điều 63 của Luật Sở hữu trí tuệ, thì có thể đăng ký bảo hộ là kiểu dáng công nghiệp. Tất nhiên, các kiểu dáng đó không mang tính chức năng hoặc hữu dụng.

Bảo hộ theo quy định về chống cạnh tranh không lành mạnh: Theo quy định tại Điều 130 Luật Sở hữu trí tuệ thì các hành vi sau đây bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh: “Sử dụng chỉ dẫn thương mại gây nhầm lẫn về chủ thể kinh doanh, hoạt động kinh doanh, nguồn gốc thương mại của hàng hóa, dịch vụ”.

Cũng theo quy định tại điều này, thì: “Chỉ dẫn thương mại nêu trên là các dấu hiệu, thông tin nhằm hướng dẫn thương mại hàng hóa, dịch vụ, bao gồm nhãn hiệu, tên thương mại, biểu tượng kinh doanh, khẩu hiệu kinh doanh, chỉ dẫn địa lý, kiểu dáng bao bì của hàng hóa, nhãn hàng hóa”.

Như vậy, nếu việc sử dụng các chỉ dẫn thương mại tạo nên một Trade dress gây nhầm lẫn với hàng hóa hoặc dịch vụ của người khác thì hành vi đó sẽ bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh và bị xử lý theo pháp luật.

Với quy định như trên của Luật Sở hữu trí tuệ, có thể thấy quy định chống cạnh tranh không lành mạnh của Việt Nam có nhiều điểm tương đồng với chế tài Passing off của các nước khác. Đó là, quy định chống cạnh tranh không lành mạnh cũng nhằm ngăn cản hành vi một doanh nghiệp sử dụng việc trình bày hoặc thông tin sai lệch trên hàng hóa/dịch vụ nhằm gây nhầm lẫn với hàng hóa/dịch vụ của một doanh nghiệp khác hoặc gây nhầm lẫn về nguồn gốc của sản phẩm hoặc dịch vụ. Để yêu cầu xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh, người yêu cầu cũng phải cung cấp các chứng cứ nhằm chứng minh:

- Chủ thể kinh doanh đã sử dụng các chỉ dẫn thương mại trên hàng hóa/ dịch vụ một cách rộng rãi, ổn định, được nhiều người tiêu dùng tại Việt Nam biết đến như một dấu hiệu phân biệt nguồn gốc thương mại. Chứng cứ có thể bao gồm các thông tin và tài liệu về quảng cáo,tiếp thị, triển lãm; doanh thu và số lượng sản phẩm và dịch vụ bán ra; hệ thống cung ứng, đại lý phân phối; các giải thưởng,vinh danh về uy tín của chủ thể kinh doanh…

- Bên bị yêu cầu xử lý đã sử dụng trong thực tế các chỉ dẫn thương mại trên hàng hóa, bao bì hàng hóa, phương tiện dịch vụ, phương tiện quảng cáo… gây nhầm lẫn với hàng hóa/dịch vụ của bên yêu cầu xử lý nhằm lợi dụng uy tín để trục lợi hoặc nhằm các mục đích không lành mạnh khác.

- Gây thiệt hại về doanh thu, lợi nhuận và uy tín của bên yêu cầu xử lý.

Chế tài xử lý cạnh tranh không lành mạnh tại Việt Nam theo Luật Sở hữu trí tuệ cũng được thực hiện bằng xử lý hành chính hoặc dân sự. Quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh được thực hiện theo Nghị định 99/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy đinh về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Sở hữu công nghiệp.

Cũng như tại một số nước viêc áp dụng  Luật về Passing off có thể có chồng lấn với Luật nhãn hiệu, quy định chống cạnh tranh không lành mạnh của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam cũng có thể có sự chồng lấn với quy định về bảo hộ nhãn hiệu hoặc kiểu dáng công nghiệp. Tuy nhiên, trong thực tiễn nhiều năm qua tại Việt Nam các vi phạm liên quan đến nhãn hiệu hoặc kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ đều được xử lý thông qua các thủ tục xử lý các vi phạm tương ứng với các đối tượng đó. Các thủ tục về xử lý cạnh tranh không lành mạnh hầu hết chỉ được áp dụng đối với các trường hợp liên quan đến các nhãn hiệu hoặc kiểu dáng công nghiệp không được hay chưa được đăng ký bảo hộ.

Nguồn tài liệu:

http://www.inta.org/trademark.Basics/factSheets/pages/tradedress.aspx

http://www.inbrief.co.uk/intellectual-property/passing-off.htm

Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi 2009)

Nghị định số 99/2013/ NĐ-CP Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp

Quý vị quan tâm tới chuyên mục này, xin liên hệ tới Văn phòng chúng tôi qua Email pham@pham.com.vn

TVH

Văn phòng Luật sư Phạm và Liên danh là một trong các Văn phòng luật sở hữu trí tuệ có uy tín tại Việt Nam. Chúng tôi cung cấp các dịch vụ về sở hữu trí tuệ bao gồm: tư vấn, đăng ký sáng chế, bản quyền tác giả & quyền liên quan, nhãn hiệu, tên thương mại & chỉ dẫn địa lý, li-xăng, nhượng quyền thương mại & chuyển giao công nghệ… cũng như đại diện cho khách hàng trong việc xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.