Vai trò mới của tòa án chuyên trách sở hữu trí tuệ tại việt nam: Thẩm quyền hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ theo khung pháp lý 2025

Bài viết phân tích sự phát triển trong thẩm quyền xét xử của các Tòa án chuyên trách Sở hữu trí tuệ (SHTT) tại Việt Nam, đặc biệt là việc trao quyền hủy bỏ hiệu lực các văn bằng bảo hộ SHTT, chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/2025. Phân tích dựa trên các sửa đổi mới nhất của Luật Sở hữu trí tuệ (2022), Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân (2024), và các bộ luật tố tụng liên quan. Bài viết đặt sự kiện này vào bối cảnh so sánh quốc tế và đánh giá tác động của nó đối với hệ thống xét xử và thực thi quyền SHTT tại khu vực Đông Nam Á.

1. Giới thiệu

Hệ thống pháp luật về SHTT của Việt Nam đang trải qua một bước ngoặt lớn. Việc thành lập Tòa án chuyên trách SHTT có hiệu lực từ năm 2025 giúp Việt Nam tiệm cận hơn với chuẩn mực quốc tế trong việc giải quyết tranh chấp SHTT. Một trong những thay đổi quan trọng nhất là việc trao cho Tòa án quyền hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ—trước đây thuộc thẩm quyền độc quyền của Cục SHTT.

2. Bối cảnh lịch sử: Cơ chế hành chính chi phối

Trước năm 2025, việc hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ chỉ do Cục SHTT thực hiện theo Điều 96 Luật SHTT. Tòa án chỉ có thể xử lý tranh chấp quyền và hành vi xâm phạm, nhưng không có quyền trực tiếp tuyên bố hủy hiệu lực văn bằng. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc vào quy trình hành chính và hạn chế khả năng bảo vệ quyền lợi tư pháp cho các bên tranh chấp.

3. Các mốc cải cách pháp lý: Cơ sở cho quyền hủy của Tòa án

Bước ngoặt bắt đầu từ các sửa đổi luật đồng bộ:

- Luật SHTT sửa đổi 2022: Điều 96 và Khoản 30 Điều 1 mở rộng căn cứ hủy bỏ, bao gồm hành vi nộp đơn không trung thực, mô tả không đầy đủ, hoặc vượt quá phạm vi bộc lộ;

- Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân sửa đổi 2024: Thiết lập Tòa chuyên trách SHTT tại cấp tỉnh, có thẩm quyền xét xử dân sự, hành chính, và thương mại liên quan đến SHTT;

- Bộ luật Tố tụng Dân sự sửa đổi 2025: Thừa nhận các yêu cầu tuyên bố vô hiệu văn bằng là tranh chấp có thể xét xử.

Các quy định nêu trên tạo cơ sở cho Tòa án xét xử không chỉ hành vi xâm phạm mà còn tính hợp lệ của quyền được bảo hộ.

4. Tòa án và Cục SHTT: Mô hình song song

Từ năm 2025, Việt Nam áp dụng mô hình song song:

- Cơ chế hành chính vẫn tồn tại, cho phép yêu cầu Cục SHTT hủy bỏ hiệu lực VB;

- Cơ chế tư pháp bổ sung: Tòa án có thể tuyên hủy văn bằng trong vụ kiện dân sự hoặc vụ kiện tuyên bố vô hiệu độc lập.

Mô hình này tương đồng với Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức, nơi Tòa án giữ vai trò quan trọng trong việc xác lập hiệu lực quyền SHTT.

5. Góc nhìn so sánh và chiến lược

Việc Tòa án được trao quyền tuyên hủy văn bằng tạo ra cả cơ hội và thách thức:

- Tăng tính minh bạch và cân bằng trong xét xử;

- Tạo diễn đàn trung lập để xử lý các vụ tranh chấp phức tạp;

-  Có thể dẫn đến hiện tượng lựa chọn Tòa án có lợi (forum shopping) trong giai đoạn chuyển tiếp.

Từ góc độ khu vực, cải cách này đặt Việt Nam vào vị trí dẫn đầu trong ASEAN về cơ chế xét xử tư pháp trong lĩnh vực SHTT.

6. Kết luận

Việc thành lập Tòa án chuyên trách SHTT với thẩm quyền hủy bỏ hiệu lực văn bằng đánh dấu một bước tiến lớn trong hệ thống thực thi quyền SHTT tại Việt Nam. Với nền tảng pháp lý đã được cập nhật, mô hình mới này hứa hẹn sẽ nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền, khuyến khích đổi mới sáng tạo và tạo niềm tin cho nhà đầu tư quốc tế.

Từ khóa: Việt Nam, Tòa án SHTT, hủy bỏ văn bằng, Luật SHTT 2022, xét xử tư pháp, Đông Nam Á, cải cách pháp luật