Hiện trạng bảo hộ tổng thể so với bảo hộ riêng phần và khái niệm "must match", "must fit" tại Việt Nam

1. Cơ sở pháp lý tại Việt Nam

Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam (sửa đổi 2022), kiểu dáng công nghiệp (KDCN) là hình dáng bên ngoài của sản phẩm hoặc bộ phận dùng để lắp ráp thành sản phẩm phức hợp, có thể nhìn thấy trong quá trình sử dụng. Các điều kiện bảo hộ bao gồm tính mới, tính sáng tạo và khả năng áp dụng công nghiệp. Thời hạn bảo hộ là 5 năm, có thể gia hạn hai lần, tối đa 15 năm.

2. Bảo hộ tổng thể vs. bảo hộ riêng phần tại Việt Nam

Hiện nay, Việt Nam nghiêng về triết lý bảo hộ tổng thể. Phần lớn các đơn đăng ký KDCN bảo hộ toàn bộ sản phẩm như một chỉnh thể. Tuy nhiên, Luật SHTT sửa đổi năm 2022 đã mở đường cho việc bảo hộ bộ phận, nếu bộ phận đó đáp ứng tính mới và tính sáng tạo, có thể được mô tả rõ ràng trong đơn.

Ví dụ:

– Một nhà sản xuất xe máy muốn bảo hộ phần mặt nạ phía trước của xe (không phải toàn bộ xe). Nếu hình dáng mặt nạ có yếu tố trang trí độc đáo, không chỉ mang chức năng chắn gió, thì có thể nộp đơn bảo hộ phần riêng.

– Một công ty sản xuất bình giữ nhiệt có thể đăng ký riêng phần tay cầm có tạo hình đặc biệt, miễn là phần đó không bắt buộc phải có hình dạng đó vì lý do kỹ thuật.

3. Khái niệm "Must Match" và "Must Fit"

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, kiểu dáng bị loại trừ khỏi phạm vi bảo hộ nếu hình dáng bên ngoài là kết quả bắt buộc của chức năng kỹ thuật (tương đương với khái niệm "must match"), hoặc chỉ nhằm đảm bảo việc lắp ráp cơ khí với sản phẩm khác ("must fit").

Ví dụ:

– Một bánh răng có hình dạng răng cưa để truyền động cơ học: hình dạng này là "must match" – bắt buộc theo chức năng, nên không được bảo hộ.

– Đầu cắm USB: phần lưỡi cắm được thiết kế để khớp với cổng nhận – đây là "must fit", nên hình dáng đó cũng không được bảo hộ.

4. Nhận định và gợi ý thực tiễn

– Chủ đơn nên phân tích kỹ các chi tiết có tính tạo hình độc đáo nhưng không bắt buộc về chức năng, để có thể bảo hộ phần riêng.
– Tránh nộp đơn cho các chi tiết chỉ có tác dụng chức năng hoặc lắp ráp cơ học đơn thuần.
– Nên xây dựng chiến lược kết hợp giữa bảo hộ tổng thể và bảo hộ bộ phận, tùy vào đặc tính sản phẩm.
– Đối với sản phẩm dạng module (như đồ chơi lắp ráp, đồ nội thất thông minh), có thể đề xuất bảo hộ chi tiết với lập luận sáng tạo độc lập, dù có tính lắp ghép./.